Djibo’da su dağıtımı. Dağıtım yeri henüz kurulmamıştı ama suya çok acil ihtiyaç duyulduğu için MSF ekipleri kamyondan dağıtım yaptı. Fotoğraf: Noelie Sawadogo.
2019’da Burkina Faso’da giderek tırmanan şiddet olayları yaşandı, bu nedenle yerinden edilen nüfus yıl boyunca arttıkça arttı. BM İnsani Yardım Koordinasyon Ofisi OCHA’ya göre ülke içinde yerinden edilen kişi sayısı 2018’in Aralık ayında 47 binken, Şubat 2020 itibarıyla bu sayı 765 bini geçti. Her 5 kişiden 4’ü kadın veya 15 yaşından küçük çocuk.
Evini terk etmek zorunda kalanlar ve güvensiz bölgelerde yaşayan insanların sağlık hizmetlerine erişimi ciddi tehdit altında. Sınır Tanımayan Doktorlar (MSF), sahadaki en acil ihtiyaçları karşılamaya yönelik birkaç ayrı acil durum programı başlattı.
Şiddetten kaçmak zorundalar ve ellerine hiçbir şey yok
Yerinden edilmiş kişilerden biri olan Amina,* “Şu anda başka bir aile bizi misafir ediyor, elimizde hiçbir şey kalmadı,” diye anlatıyor. “Neyse ki sağlık hizmetleri ücretsiz, yoksa gelemezdim zaten, çünkü hiç param yok. Bugün bizim hayatta kalmamız, başkalarının iyiliğine bağlı.”
Amina, 2019 yılının başında şiddet olayları yayılırken, ülkenin Centre Nord bölgesinde, yerinden edilmiş insanların ilk toplanma yerlerinden biri olan Barsalogho’da MSF ekibiyle görüşmüştü. Daha sonra, Haziran 2019’da Amina Barsalogho’ya yakın bir köyde yaşarken silahlı adamlar gelip köy sakinlerine saldırdılar.
Amina, “Bahçenin her yanı kurşunlarla doldu, müthiş bir zarar oluştu,” diyor. “Ertesi güne kadar evden çıkamadık. Sabahın erken saatlerinde, yanımıza ne alabiliyorsak alıp yaya olarak yola çıktık. Görümcelerimden biri hamileydi, doğumu da çok yaklaşmıştı. O da bizimle yürümek zorunda kaldı, önümüzü zor görüyorduk.”
Amina ve eşi Barsalogho’ya geldikten birkaç gün sonra eşya almak için eve geri dönmek istediler, ama yolu kesmiş silahlı adamlar onları geri gönderdi. Onlar için Barsalogho’da başka bir ailenin yanında kalmaktan başka seçenek, yaşamak için gelir elde edecek bir yol yok. Bir daha yola çıkmaya korkuyorlar.
Şiddet olayları sağlık sistemini aksatıyor
Ocak-Mart 2019 döneminde MSF ekipleri, Burkina Faso’nun kuzey kesimindeki Centre Nord’da, Barsalogho ve Foube’de acil durum müdahalesinde bulundu. Burası, ülkenin kuzey kısmındaki Yirgou’da yaşanan şiddetli çatışmaların ardından çok sayıda insanın geldiği yer.
Durumun yeniden kötüye gitmesiyle Ağustos ayında ekip bölgeye geri döndü ve temel sağlık hizmetlerine erişim sağlayıp sıtma hastalarını tedavi etmek üzere, teşekküllü iki ayrı sağlık merkezi kurdu. Şubat 2020 itibarıyla mevcut resmî rakamlara göre bugün Barsalogho’da, yerinden edilmiş 65 bin kadar kişi yaşıyor.
Foto: Şiddet nedeniyle evini terk etmek zorunda kalan bir aile, Barsalogho Kampı’nda kaldıkları çadırdan merakla dışarı bakıyor. Ocak 2019. Fotoğraf: Caroline Frechard.
MSF’nin Burkina Faso’daki temsilcisi Hassan Maiyaki, “Normal sağlık sistemi bugün tamamen dağılmış durumda,” diye anlatıyor: “Bu, örneğin mevcut şartlar altında ileri bir aşılama stratejisinin olmaması demek. Halbuki yerinden edilmiş olmak halkın kırılganlığını arttırıyor, salgın riski de daha yüksek.”
“Ekiplerimiz sahaya intikal ettiğinde hem sağlık alanındaki ihtiyaçları hem de sağlık üzerinde doğrudan etkisi olabilecek başka ihtiyaçları değerlendiriyor. Örneğin Barsalogho’da insanlar yeteri kadar temiz su bulamıyorlardı. Bu yüzden biz Barsalogho’da yaşayanlara 7 hafta boyunca günde 4.225 metreküp su sağladık. Eylül ayında bu faaliyet bir başka insani yardım kuruluşuna devrettik.”
MSF acil durum çalışmalarını arttırıyor
MSF ekipleri Barsalogho’da çalışmaya devam ediyor, ama ülkenin başka yerlerinde de acil durum müdahale çalışmalarını arttırdık. Burkina Faso’da son birkaç ay içinde insani durum dudak uçuklatıcı bir hızla kötüleşti, sivillere yönelik saldırılar gitgide artıyor. Ocak ayı sonunda, İnsan Hakları İzleme Örgütü 2019’da 250’den fazla sivilin silahlı gruplarca hedef alınarak veya yargısız infaz edilerek öldürüldüğünü açıkladı.
Durum bu kadar hızlı değişirken sağlık çalışanlarının birçoğu da kaçmak zorunda kaldı ve en az 100 sağlık merkezi kapandı. Bunların dışında 100 veya daha fazla sayıda sağlık merkezi de asgari kapasiteyle çalışıyor. Çevrenin güvenli olmayışı hem ücra bölgelerde yaşayan insanların kasabalara ulaşıp sağlık hizmetinden faydalanmasını, hem de insani yardım kuruluşlarının bu insanlara ulaşmasını daha da zorlaştırdı. Yurt içinde yerinden edilen insanların en büyük bölümü Sahel ve Centre Nord bölgelerine sığınmış durumda.
Teşekküllü sağlık ocağının triyaj odasında çocuklara sıtma testi yapılıyor, yerinden edilenlerin barındığı kamp alanı, Barsalogho, Burkina Faso, Eylül 2019. Fotoğraf: Noelie Sawadogo.
Kasım 2019’dan beri, ülkenin kuzeyindeki Loroum Eyaletindeki Titao ve Ouindigui’de çalışıyoruz. Burada, çoğunluğu Sahel ve kuzey bölgelerinden gelen, yerinden edilmiş 21 binden fazla kişi barınıyor. Tüm yaş gruplarına tıbbi tedavi hizmeti sunuyor ve Titao’daki kent sağlık merkezinde çocuk sağlığı ve üreme sağlığı faaliyetlerine destek veriyoruz.
Titao’daki bölge hastanesi artık tam kapasiteyle hizmet veremediği için en ağır durumdaki hastaları ve ihtiyaç halinde insanları en yakın hastaneye, komşu Yatenga Eyaletindeki Ouahigouya’ya yetiştirmek üzere sevk yapıyoruz. Hastalarımız –bunların yarısı yerinden edilmiştir- içinde en önemli ölüm nedeni sıtma. Yerinden edilen topluluklara sabun, mutfak malzemesi gibi temel hijyen kitleri ve gıda dışı yardım malzemesinin yanı sıra su da dağıtıyoruz.
Sahel bölgesinde, MSF’nin 2018’den bu yana cerrahi çalışmaları yaptığı Djibo’da ekiplerimiz kısa süre önce tankerlerle su taşımaya başladılar ve bölgedeki yerinden edilmiş insanların sağlık hizmetine ulaşımını kolaylaştırmak için iyi ayrı teşekküllü sağlık merkezi kurdular. Djibo’da şu anda, yerinden edilmiş 131 bin kadar kişi kayıtlı.
Şiddet döngüsü insanları yerinden ediyor
Ülkenin doğusunda da durum kötüleşti. MSF yerinden edilip Matiacoali, Gayeri, Nagare ve Fada Ngourma’ya gelen insanlara tıbbi tedavi sunarak, su dağıtarak ve gıda dışı insani yardım malzemeleri sağlayarak yardım ediyor. Pek çok topluluk su bulmakta zorlandığından burada da su pompalarını onardık, kuyular kazdık ve tankerlerle su taşıdık.
MSF Matiacoali ve Gayeri’de topluluk içinde çalışan sağlık görevlileri ve geleneksel ebelerle beraber önleyici ve tedavi edici tıbbi faaliyetleri de destekliyor.
Şiddet olayları Boucle du Mouhoun bölgesine doğru hızla ilerliyor. Bu bölgede Tougan, Nouna ve Solenzo’da yerel sağlık çalışanlarına destek veriyoruz.
OCHA, 2020 yılı içinde potansiyel olarak 2,2 milyon insanın yardıma ihtiyaç duyacağını tahmin ediyor. Durum kritik. Sınır Tanımayan Doktorlar, Burkina Faso’da insani durumun kötüye gitmesinden ve şu anda insani yardım ulaşmayan çok geniş alanlarda insanların içinde bulunduğu zor durumdan büyük endişe duyuyor.
*İsim değiştirilmiştir.
MSF 1995’ten bu yana Burkina Faso’da çalışıyor. Kuruluş 2018’de Soum ve Oudalan Eyaletlerinde faaliyete başladı, Gorom Gorom ve Djibo’da Ameliyat Antenli Tıp Merkezi’nde (CMA) ameliyathanelere destek verdi. MSF, Djibo’daki ameliyathanedeki çalışmanın yanı sıra cerrahi ekibiyle de ameliyatlara yardımcı oluyor. Ekiplerimiz bugün Djibo, Gorom-Gorom, Titao, Ouindigui, Barsalogho, Fada Ngourma, Nagare, Matiacoali ve Gayeri’de birinci ve ikinci basamak sağlık hizmetlerine erişim sağlıyor. MSF ekipleri 2019’da Burkina Faso’da 110 binden fazla ayakta tedavi hizmeti verdi ve yaklaşık 4 bin hastayı acil serviste tedavi etti.
Burkina Faso’da ağır şiddet ve yerinden edilenler yazısı ilk önce Sınır Tanımayan Doktorlar üzerinde ortaya çıktı.
